भगवती मन्दीरमा राँगो मार हान्न चार लाख ९२ हजार रुपैयाँ कवोल, भगवान खत्रीले हान्ने भए मार

मठमन्दिरहरु समाजका पवित्र स्थल मात्र होईन जनमानसको आस्था, विश्वास र साँस्कृतिक धरोहर पनि हुन । म्याग्दीका ऐतिहाँसिक र पुरातात्विक महत्वको भगवतीकोट मन्दीर मध्यको एक हो, राखुभगवती काेटमन्दीर । यस मन्दीरमा विजया दशमीकाे अवसरमा नवमीकाे दिन बली दिइने राँगाेकाे मार हान्न ठूलाे प्रतिस्पर्धा हुन्छ । यस वर्ष रघुगंगा गाउँपालिका, २ स्थित प्रशिद्ध भगवतीकोट मन्दीरमा वली चढाईने सरकारी राँगोलाई भगवान खत्रीले चार लाख ९२ हजार शुल्क तिरेर छिनाउने भएका छन ।
नवदुर्गा भगवती मन्दीर शक्तिपीठमा पशु वली दिने हिन्दु धार्मिक परम्परा अनुसार भगवतीकोट मन्दीरमा आज नवमीका दिन वली चढाईने सरकारी राँगो मार हान्न (काट्न) रघुगंगा गाउँपालिका, २ का भगवान खत्रीले चार लाख ९२ हजार रुपैयाँ बढीबढाउमा वोलकवोल गरेका हुन ।

खत्रीलाई सोही ठाउँका विमल बागदासले ४ लाख ९१ हजार बोलेर पछ्याएका थिए । प्रतिस्पर्धामा ८ जना सहभागी मध्य बेनी नगरपालिका, ६ बेनीका मिलन केसीले ४ लाख ८५ जना बोलेर पछ्याएका थिए । अस्टमी (कालरात्री)को राती राखुभगवती मन्दीर कोटमा जम्मा भएका हजारौं सर्वसाधारणको विचमा सरकारी राँगो मार हान्न बढीबढाउन गर्ने परम्परादेखी प्रचलन छ । प्रतिस्पर्धाको फेसवुक लाईभ समेत गरिएको थियो ।
‘राखुभगवती मन्दीरमा दुर्गाभगवतीलाई चढाईने वली काटेपछि मनले आँटेको पुग्छ भन्ने जनविश्वास भएकोले दुर्गाभगवतीलाई वली चढाईने राँगो मार हान्न ठूलो हानथाप नै हुन्छ’ रघुगंगा गापा, २ का वडाध्यक्ष अमृत भण्डारीले भने, ‘बाईसे/चौविसे राज्यकालदेखी यहाँको कोटमन्दीरमा बढीबढाउ गरी राँगो हान्ने (काट्ने) चलन छ ।’
भगवतीकोट मन्दीर पुजा ब्यवस्थापन समितिले सरकारी राँगोको मार हान्न न्यूनतम मुल्य ५० हजार रुपैयाँ तोकेको थियो । कालरात्रीको राती १२ बजे भगवती मन्दीरमा ‘निमको पाठो’ वली दिन त्यसक्षेत्रका हजारौं सर्वसाधारण कोटमन्दीरमा भेला हुने प्रचलन छ ।
जिल्लामा ‘धजाअक्षेता’ शिर्षकमा सरकारी खर्च आउने यो एक मात्र कोटमन्दीर हो । गुठी संस्थानले मालपोत कार्यालय मार्फत हरेक बर्षको दशैंमा ‘धजाअक्षेता’ खर्च पठाउने गरेको छ ।
कोटमन्दीरमा कालरात्रीको दिन नीमको पाठो वली चढाउनु पुर्व खुल्ला रुपमा ‘सरकारी राँगो मार हान्न’ बढीबढाउ गरिन्छ । राखुभगवती कोट मन्दीरमा निर्धारित १ घन्टाको समयावधीमा बढीबढाउ क्रम चल्छ । मार हान्न इच्छुहले समितिमा नाम लेखाउनु पर्छ । सोही अनुसार सूचिकृत भएका ब्यक्तिहरुले पालोपालो रकम बोलकवोल गर्ने र जस्ले धेरै रकम बोल्छ उसैले राँको काट्न दिने गरिन्छ ।
बढी रकम तिरेका भण्डारीले आज नवमीको दिन दिउँसो डाँडामा घाम डुब्ने वेला (३–४ बजे) विचमा राखुभवतवी कोट मन्दीरको मौलोमा सरकारी राँगो मार हान्ने छन । यहाँको कोट मन्दीरमा राँगाको वली दिएको हेर्न रघुगंगा गाउँपालिका १–४ वडासम्मका हजारौं श्रदालुहरु पुग्छन ।
तत्कालिन राजा गिर्वाणयुद्ध विक्रम शाहकी रानी सूवर्णप्रभा तीर्थाटनका लागि मुक्तिनाथ आउँदा मुक्तिनाथ मन्दिरको नियमित पूजा सञ्चालनार्थ म्याग्दीको राखु पिप्ले, भगवती, मौवाफाँट, कटुवाल थर र दोवामा २८ हजार ८ सय ९३ रोपनी ९ आना,एक पैसा, एक दाम ( २८८९३–९–१–१ ) क्षेत्रफलको जग्गा गुठी राखी राखुका सुवेदीहरुलाई सदाका लागि मुक्तिनाथ मन्दिरका पूजारी तोकी दिएकी थिइन । सोही समयदेखी यहाँको भगवती कोट मन्दीरमा पनि पुजा संञ्चालन खर्च आउने थोको हो । पछिल्ला बर्ष गुठी संस्थालन धजाअक्षेता खर्च भनी हरेक बर्ष दशैंमा तीन हजार पठाउने गरेको छ ।
म्याग्दीमा विभिन्न स्थान (भेग)मा ऐतिहाँसिक र पुरातात्विक महत्वका भगवतीकोट मन्दीर रहेका छन । बेनी नगरपालिका, २ ज्यामरुककोट स्थित खड्गभवानी भगवतीकोट । तत्कालिन पर्वत राज्यको शक्तिशाली थुम (कमाई खानु भनी विर्ता दिएको राज्य) अर्न्तगत भर्तिवम मल्लले बनाएका हुन । त्यस्तै धौलागिरी गाउँपालिका, ७ ताकमस्थित काकमकोट मन्दीर कम्तीमा ५ सय बर्ष पुराना एतिहाँसिक एवं प्राचिन सम्पदा रहेको ताकमकोट मन्दीर ताकम राज्यमा विस १२४६–१५४५ कालमा ताकमकोट मन्दीर निर्माण भएको किम्बदन्ती छ ।
घतानकोट मन्दीर ः तत्कालिन पर्वत राज्यका संस्थापक तथा शक्तिशाली राजा डिम्ब मल्लको गाजनेस्थित दरवारमा विसं १५७०–८० तिर आगोलागी भएपछि ढोलठानामा दरवार सारेका थिए । सोही समयमा मल्लले ढोलठानामा दुर्गभगवतीकोट मन्दीर स्थापना गरेका थिए । सोही मन्दीरलाई हाल घतानकोट मन्दीर भन्ने गरिएको छ । मन्दीरको पुरानो स्वरुप हाल परिवर्तन भएको छ, पुराना इट्टाका अवशेष भने अझै कतै देख्न पाईन्छ ।
बेनीकोटमन्दीर ः
काली गण्डकी र म्याग्दी नदीको संगमस्थल बेनीमा तत्कालिन पर्वतका राजा मलवमले १७५४ बेनीकोट मन्दीर बनाएका थिए । बेनी कोटमन्दीर मल्ल राजको हिउँदे राजधानी बेनीको टक्सार पनि हो । इट्टाले बनेको पाञ्चायन शैलीमा निर्मित उक्त ऐतिहाँसिक मन्दीरको स्वरुप फेरिएको छ ।
घारभगवतीकोट मन्दीर
अन्नपूर्ण गाउँपालिका, ६ घारमा अवस्थित घार कोटमन्दीर स्थापना मिती खुलेको छैन । श्रुति परम्परा अनुसार विसं १६००–१७०० सालतिर घार उपत्यकामा मगर राजा ‘दुर्गे’ले घारकोट भगवती कोट मन्दीर बनेको विश्वास गरिन्छ । कोटपाखाबाट कहिले माथी गाउँको विचमा स्थानन्त्रण गरिएको हो भन्ने पनि कतै तिथीमिती खुलेको छैन ।
स्थापनाकालमा घारभगवती कोट हाल घारगाउँको पुछारमा पश्चिम फर्केको सानो थुम्कोमाथी (कोटपाखा)मा थियो । उक्त खरको छानो भएको मन्दीर जलेपछि भगवतीमन्दीर गाउँको विचमा ल्याई स्थापना गरिएको हो । भगवती कोट मन्दीर स्थानन्त्रण गरिएको भएपनि उक्त स्थानलाई अझै कोटपाखा भन्ने गरिन्छ ।

नवदुर्गा भगवती मन्दीर शक्तिपीठमा पशु वली दिने हिन्दु धार्मिक परम्परा छ । परम्परा अनुसार भगवती कोट मन्दीरमा वली चढाईने चलन छ । हाल जिल्लाका प्रायः सवै वस्तीका पाएक पर्नेगरी दुर्गाभगवतीका मन्दीरहरु निर्माण भएको छ । तत्कालिन पर्वत राज्य कला, बास्तुकलाको हिसावले विशिष्ठ स्वरुप नभएपपनि यी एतिहाँसिक सम्पदा हुन ।